Któremu z kandydatów na prezydenta zależy na przejrzystości?

Aleksandra Toeplitz

23 czerwca 2020

Przeczytasz w 7 minut

Przejrzystość jest jednym z filarów demokracji. Wprowadzenie skutecznych mechanizmów, zapewniających transparentność władzy, daje obywatelom i obywatelkom większą kontrolę społeczną i większe możliwości wykrycia nieprawidłowości. Dobra i uczciwa władza nie boi się swoich obywateli i nie ma powodów, aby ukrywać przed nimi informacje. Rozumie, że zapewnienie wyborcom dostępu do danych, zwiększa poziom zaufania do instytucji i reprezentujących je osób. Potrzeba kontroli społecznej dotyczy zwłaszcza kwestii związanych ze stanem posiadania poszczególnych polityków oraz istnieniem potencjalnych konfliktów interesów. Dlatego wezwaliśmy kandydatów na urząd Prezydenta RP m.in. o udostępnienie oświadczeń majątkowych (zgodnie ze wzorem obowiązującym Prezydenta RP) w formie elektronicznej na stronie www ich kampanii. Część kandydatów ma już publicznie dostępne oświadczenia, uważamy jednak, że wyborcy powinni mieć do nich jak najłatwiejszy dostęp bezpośrednio ze stron kandydatów.

Chaos w systemie oświadczeń majątkowych

Od lat obserwujemy brak wystarczających rozwiązań systemowych, mających na celu zapewnienie pełnej przejrzystości finansowej polityków i urzędników. Prezydent RP zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, nie musi w ogóle upubliczniać swojego oświadczenia majątkowego: "informacje zawarte w oświadczeniu o stanie majątkowym stanowią tajemnicę prawnie chronioną i podlegają ochronie przewidzianej dla informacji niejawnych o klauzuli tajności ‘zastrzeżone’”. Nie widzimy przyczyn, dla których Prezydent i pozostali wysocy urzędnicy państwowi, nie mają - w przeciwieństwie np. do radnych gminnych, obowiązku publicznego ujawniania informacji o stanie majątkowym. Jeżeli chodzi o oświadczenia majątkowe, do których składania są zobowiązane inne osoby wykonujące funkcje publicznie, to rozwiązania ustawowe również wymagają zmian. Polska pozostaje jednym z niewielu krajów, w których oświadczenia majątkowe są wypełniane ręcznie. Taki sposób ich wypełniania i publikacja w formie nieczytelnych skanów, uniemożliwiają w praktyce sprawowanie kontroli instytucjonalnej (np. przez CBA) oraz społecznej, nad informacjami o majątku osób pełniących funkcje publiczne. To również oznacza, że nie można  skutecznie dokonywać bieżących analiz, porównywać wzrost majątku rok do roku czy efektywnie ujawniać potencjalnego konfliktu interesów. Analizę oświadczeń utrudnia dodatkowo fakt, że system jest regulowany wieloma ustawami i mamy w tej chwili do czynienia z co najmniej 16. wzorami oświadczeń. Stanowi to barierę w analizie dokumentów w przypadku gdy polityk czy urzędnik zmienia stanowisko w ciągu roku. Dodatkowo, obecnie każda instytucja osobno publikuje jawne oświadczenia na swoich stronach internetowych. Każda ze stron ma swoją architekturę i poszukiwania oświadczeń osób, które pełniły na przestrzeni lat wiele funkcji są bardzo trudne.  Jak pokazuje nasze doświadczenie, obecny zapis o ograniczonym czasie przechowywania utrudnia skuteczną weryfikację uczciwości polityków. Wiedza o majątku funkcjonariusza publicznego nie może kończyć się tylko na ostatnich kilku latach pełnienia funkcji. 

W związku z powyższym, zwróciliśmy się do każdego z kandydatów z pytaniem czy jeżeli zostanie wybrany na urząd Prezydenta RP, wykorzysta Pan inicjatywę ustawodawczą, do wniesienia o przyjęcie przepisów o: 

  1. Wprowadzeniu obowiązku elektronicznego wypełniania oświadczeń i publikacji ich w otwartych formatach.
  2.  Ujednoliceniu systemu oświadczeń, by obowiązywał tylko jeden formularz.
  3. Stworzeniu centralnej bazy, która będzie miejscem dostępu do wszystkich oświadczeń majątkowych, wszystkich osób zobowiązanych do ich złożenia.
  4.  Wykreśleniu z odpowiednich ustaw regulacji określających okres przechowywania i publikacji oświadczeń majątkowych tylko przez ograniczony czas (np. 6 latach). 

Jak odpowiedzieli kandydaci

  • Sztab Władysława Kosiniak-Kamysza zadeklarował, że poprze wszystkie 4 punkty, dodatkowo przekazał link do najbardziej aktualnego oświadczenia majątkowego (sejm jeszcze nie opublikował oświadczeń majątkowych za 2019 rok) https://www.se.pl/wiadomosci/polityka/sukces-se-kandydat-na-prezydenta-pokazal-swoj-majatek-tylko-u-nas-aa-Kj5o-7SXp-gBNJ.html. Sztab wciąż ustala z informatykami jak zamieścić oświadczenie na stronie www kampanii. Dodatkowo otrzymaliśmy informację, że “Władysław Kosiniak-Kamysz jest za jak największą przejrzystością i jawnością majątków osób wykonujących funkcje publiczne. Sam wypełnia oświadczenia majątkowe do których jest zobowiązany zazwyczaj elektronicznie, aby były jak najbardziej czytelne”. Dziękujemy za przejrzystość!
  • Sztab Roberta Biedronia zareagował jako drugi. Dostaliśmy informację, że kandydat Lewicy poprze wszystkie 4 postulaty dotyczące oświadczeń majątkowych i że jego oświadczenie majątkowe jako europosła już jest udostępnione, ale nie odniesiono się do naszej prośby wrzucenia go na stronę www kampanii. Tutaj podajemy oświadczenie kandydata ze strony Europarlamentu: https://www.europarl.europa.eu/meps/pl/197498/ROBERT_BIEDRON/declarations
  • Sztab Szymona Hołowni napisał, że przekaże naszą petycję do kierownictwa, ale nic się potem nie wydarzyło. Jako osoba, która nie pełni funkcji publicznych nie miał ustawowego obowiązku składania oświadczenia majątkowego.
  • Sztab Andrzeja Dudy w ogóle nie odniósł się do tego co napisaliśmy w mailu. Dostaliśmy odpowiedź: “Uprzejmie informujemy, że Prezydent nie ma nic przeciwko ujawnieniu oświadczenia majątkowego. Zgodnie jednak z art. 10 ust. 3 ww. ustawy, informacje zawarte w oświadczeniu o stanie majątkowym stanowią tajemnicę prawnie chronioną i podlegają ochronie przewidzianej dla informacji niejawnych o klauzuli tajności "zastrzeżone" określonej w przepisach o ochronie informacji niejawnych. Jak z powyższego wynika, na Prezydencie RP nie spoczywa prawny obowiązek publikowania oświadczeń majątkowych. Wyjaśniamy również,  że o udostępnienie oświadczeń majątkowych Prezydenta RP powinien Pan zwrócić się do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, któremu zostały one złożone – zgodnie z ustawą o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.” W odpowiedzi, zwróciliśmy uwagę, że sztab Andrzeja Dudy pominął bardzo istotny fragment przywołanego przepisu. Jest w nim bowiem mowa o tym, że można udostępnić oświadczenie, jeśli osoba, która je złożyła, “wyraziła pisemną zgodę na ich ujawnienie” Sami zacytowaliśmy ten fragment ustawy w naszym piśmie, pytając czy Prezydent skorzysta z prawa do samodzielnego upublicznienie oświadczenia, do tego sztab się odniósł, nie odniósł się również do żadnego z czterech punktów o jakie pytaliśmy. Wygląda na to, że Andrzej Duda nie ma ochoty przekazywać obywatelom i obywatelkom informacji o swoim majątku. W takim razie faktycznie zwrócimy się z wnioskiem do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, ale liczymy na to, że problem zostanie rozwiązany systemowo. 
  • Sztaby Krzysztofa Bosaka i Rafała Trzaskowskiego nie odpowiedziały w ogóle. Tutaj linki do oświadczeń kandydatów, które muszą być publiczne ze względu na pełnione przez nich funkcje, pobrane przez nas ze strony sejmu i BiP. Rafał Trzaskowski: udostępnił swoje razem z żoną 26 maja: https://bip.warszawa.pl/Menu_przedmiotowe/oswiadczenia_majatkowe/prezydent/Trzaskowski_Rafal/OswiadczenieMajatkowe_2.htm. Krzysztof Bosak: oświadczenie ze strony sejmu, niestety nienajnowsze, ponieważ Sejm nie opublikował jeszcze oswiadczeń posłów za 2019 rok: http://orka.sejm.gov.pl/osw9.nsf/0/6F78C74B70D02214C12584B00037EBE0/%24File/OSW9P_033.pdf

AKTUALIZACJA:

Andrzej Duda między innymi dzięki naszym ostatnim działaniom, udostępnił 26 czerwca oświadczenie majątkowe. Tutaj link do oświadczenia Prezydenta: https://bit.ly/3862e9z. Wolelibyśmy gdyby, to były oświadczenia za wszystkie ostatnie lata kadencji, ale i tak cieszymy się z tego przejawu jawności. 

Dostaliśmy również odpowiedź od Szymona Hołowni, cytujemy w całości: “W imieniu Szymona Hołowni pragnę serdecznie podziękować za Waszą długoletnią działalność na rzecz zwiększenia przejrzystości życia publicznego. W pełni zgadzamy się, że przejrzystość jest jednym z filarów demokracji. Szymon Hołownia zapewnia, że jako Prezydent RP będzie sojusznikiem wszelkich działań mających na celu polepszenie dostępu obywateli do informacji publicznej, w tym informacji o majątku osób pełniących ważne funkcje publiczne. Dlatego Szymon Hołownia podejmie chętnie, po przeprowadzeniu konsultacji społecznych oraz rozmów z ekspertami i organizacjami pozarządowymi, inicjatywy ustawodawcze mające na celu wprowadzenie do naszego systemu prawnego zmian, obejmujących wszystkie cztery postulaty zawarte w przygotowanej przez Fundację petycji. Jednocześnie zapewniam, że Szymon Hołownia złoży pełne oświadczenie majątkowe w pierwszym tygodniu sprawowania urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej."

Autorzy: Krzysztof Izdebski, Aleksandra Toeplitz